- Бастатан туран, ханнык баҕарар салайааччы сыала-соруга биир, ол тустаах дойду инники кэскилэ чэчирии сайдарыгар, дьоно-сэргэтэ µлэлээх-хамнастаах буоларыгар, олоҕо-дьаһаҕа тупсарыгар туґуланар. Россия да, Саха Республикатын да салайааччылара бэйэлэрин иннилэригэр маннык сыалы-соругу туруорунан үлэлээбиттэрэ, үлэлии да сылдьаллар. Ол эрээри, бу сыалы-соругу олоххо киллэрии механизмнара араас буолуон сөп.
Михаил Ефимович Николаев – биһиги бастакы Президеммит. Кини дойдуну уларыта туппут 1990-с сылларга, ураты историческай быһыыга-майгыга үлэлээбитэ. Саха норуотун лидерэ буолан, республика дьылҕатын политическай, социальнай, экономическэй өттүнэн табатык көрөн, саҥа кэмҥэ сайдар суолу-ииһи тэлбитэ, инники сайдыыга бастакы дьоһун хардыылары оҥорбута.
Билигин Саха Республикатын государственнай Сүбэһитин быһыытынан үлэтин саҕалаата. Михаил Ефимовичтыын соторутааҕыта көрсөн, республикабыт инники сайдыытыгар кини федерация таһымынан үлэлээбит уопутун, билиитин-көрүүтүн туһанан көдьүүстээхтик үлэлииргэ биир уопсай тылы буллубут.
Ол быһыытынан, Михаил Ефимович государственнай былаас федеральнай органнарын, федеральнай тэрилтэлэри кытары уонна тас экономическай сибээскэ, Россияҕа аккредитацияламмыт Аан дойдутааҕы общественнай тэрилтэлэри кытары үлэлэһиэҕэ, социальнай тиһик оруолун үрдэтиигэ суолу-ииһи чопчулаһыа, Саха Республикатын государственнай былааһын өттүттэн Россия Наукаларын Академиятын, Оборонатын министерствотын кытары үлэни-хамнаһы быһаарсыа. 2012 сылга Дьокуускайга ыытыллыахтаах «Россия – спортивнай держава» IV Норуоттар икки ардыларынааҕы спортивнай форуму көрсө РФ тэрилтэлэрин кытары үлэлэһиэ. Ону сэргэ Россия Азия -- Тиихэй океан регионнарын сайыннарыыга ыытар политикатыгар республика сөптөөх миэстэни булунарыгар көмөлөһүө.
- Атырдьах ыйын 5 күнүгэр республика 20 улууһуттан кэлбит сүүсчэкэ предприниматели кытары көрүстүгүт. Кинилэр санааларын-оноолорун, инники былааннарын билистигит. Тыа сирин предпринимателлэрэ социальнай эппиэтинэстээх буолуохтаахтар диэҥҥэ эһиги тугу өйдүүгүтүй?
- Тыа сиригэр олорор, үлэлиир предпринимателлэр, тыа хаһаайыстыбатыгар, өҥөнү оҥорууга, эргиэҥҥэ уонна тутууга бэйэлэрин дьыалаларын арыйан үлэлии сылдьар дьон аҕыйаҕа суохтар. Хас улуус, нэһилиэк аайы бааллар. Ол эрээри, кинилэр үлэлэрин-хамнастарын тыа сирин сайыннарыыга дьайар күүс быһыытынан билиҥҥитэ көрдөрө иликтэр.
Ханна даҕаны потребительскэй өй-санаа, сыһыан олус күүстээх. Сорохтор туох эмит үбү-харчыны киллэрдилэр, барыстаннылар, атыннык эттэххэ, байа-тайа, көнө түстүлэр даҕаны, тус бэйэлэрин наадаларын, ирдэбиллэрин толуналлар, үрүт үрдүгэр массыына, дьиэ-уот атыылаһаллар. Ааһа баран, бэйэ-бэйэлэрин кытары онон күрэстэһээччилэр-күөнтэһээччилэр да көстүтэлииллэр.
Ону көрө-билэ сылдьан дьон-сэргэ кинилэри ылыммат, сыананы үс бүк үрдэтэн атыылыыр эбэтэр босхо кэриэтэ хамначчыт оҥостор, быһата эстии-быстыы төрдүн курдук саныыр, онтон сылтаан ордук санаһыы үөскүүр.
Дьиҥинэн кинилэр (бу предпринимателлэр) үлэни-хамнаһы таһааран, дьону дьарыктаан-дохуоттаан, нэһилиэктэригэр, улуустарыгар үп-харчы эргиирин үөскэтэн, дьон-сэргэ олоҕо-дьаһаҕа тупсарыгар-сайдарыгар дьайыахтаахтар. Ылбыт барыстарын утары туттан испэккэ, сайдыыга, производствоны кэҥэтиигэ, үлэ усулуобуйатын тупсарыыга угуохтаахтар. Саха аһыныгас омук. Ол сиэринэн, кыаммакка-кырдьаҕаска көмөлөһөртөн туора туруо суохтаахтар. Предприниматель социальнай эппиэтинэстээх буолуута диэн – ол.
Үлэлэрин-хамнастарын бу ирдэбилгэ сөп түбэһиннэрэн тэрийбит предпринимателлэр суох буолбатахтар, бааллар. Кинилэр тулалыыр дьонноругар-сэргэлэригэр олоҕу хамсатааччы күүс, амарах санаалаах меценат буолан көстөллөр, ытыктабылынан туһаналлар, оттон дьыалалара чэчирии сайдан иҥэр.
- Кэлэр сыл саҥатыгар Духуобунас форумун ыытарга былаанныыгыт. Бу форумҥа тоҕо улахан суолтаны уураҕытый?
- Бу мин санаабар иккис ыйытыы салгыытын курдук буолуон сөп эбит. Олох иннин диэки устар, таһыттан сайдыы, информация күүскэ киирэр. Ол эрээри культура уонна өй-санаа ону батыһан уларыйа охсубат. Дьон-сэргэ ортотугар найыланар-сэлээннэнэр, наар бэлэми кэтэһэр, барытын государство оҥоруохтааҕын, быһаарыахтааҕын курдук санаа баһыйара мэлдьэҕэ суох. Иккис өттүттэн, урукку өрө тутуллубут сыаннастар оннуларыгар саҥа өйдөбүл үөскүүрэ бытаанын түмүгэр, таһыттан киирэр араас информация үтүө-мөкү өттүн арааран, сиидэлээн ылыы ыарахан. Онон сибээстээн, сиэр-майгы өттүнэн иитиини, духуобунаһы саҥа таһымҥа таһааран өрө тутуохха наада.
Саха литературатын төрүттээбит А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй «Саха интеллигенциятыгар суругун» актуальноһа уларыйбат. Санатан эттэххэ, аны икки сылынан бу дириҥ суолталаах үлэ суруллубута 100 сыла бэлиэтэниэҕэ. Өксөкүлээх бу үлэтигэр үөрэхтээх киһи билии-көрүү, культура уонна духовность өттүнэн баай буолан, булбут үбүн-аһын сайдыыга угуоҕа. Оттон үөрэҕэ суох, тутах өйдөөх-санаалаах киһи булбут үбүн барытын тута наадатын толунарыгар ыытыаҕа диэбитэ. Сайдыы аартыгын тутуһар туһугар сахатын норуотун үөрэҕи, билиини баһылыырга ыҥырбыта. Бу этии билигин да ис хоһоонун сүтэрэ илик, өссө дириҥээн-кэҥээн иһэр.
Холобур, тыа сирин ылан көрүөххэ. Чахчы, 1990-с сыллары кытары тэҥнээтэххэ, хартыына атын: ыал аайы иккилии телевизор, холодильник турар, массыына, тыраахтар баар. Ол эрээри, килиэп ылар харчыта суох, производствоны тэрийэр үбэ суох.
Ылан көрүөҕүҥ Японияны. Иккис аан дойду сэриитигэр урусхалланан баран, хайдах курдук үүнэн-сайдан таҕыста? Планета биир саамай сайдыылаах дойдута дии. Утарынан ирдэбили эрэ толорбокко, дойдуларын, государстволарын чэчирии сайыннарар туһугар бары биир киһи курдук туруммуттара.
Биһиги Духуобунас академиятын академиктарын, интеллигенция бэрэстэбиитэллэрин кытары көрсүһэн, кинилэр санааларын истэн бараммыт, кэлэр сыл саҥатыгар Духуобунас форумун ыытарга дьаҕал биэрдибит. Манна духуобунас уонна культура үлэһиттэрэ эрэ буолбакка, доруобуйа харыстабылын, экономика, бизнес, бэрээдэги араҥаччылааһын уо.д.а. курдук общество бары эйгэтин бэрэстэбиитэллэрэ кыттыахтара, социальнай, духуобунай эппиэтинэс туһунан киэҥ кэпсэтиини таһаарыахтара.
Быйыл алтынньыга учууталлар форумнара ыытыллар. Онно республика кэлэр кэскилин иитии-үөрэтии боппуруостарыгар быһаччы үлэлиир дьон, учууталлар, эрэ буолбакка эмиэ общество бары араҥатын бэрэстэбиитэллэрэ кэлэннэр, куоластарын иҥитиннэриэхтэрэ.
Дойдубут дьылҕата бэйэбит, хас биирдиибит илиитигэр.
